kara deliklerin sahip olduğu ufuklardır. ışık da dahil herhangi bir şey olay ufkunun içerisine girerse kara delikten kaçamaz. örneğin ışık, saf enerjidir, kütlesi yoktur, hızı 300.000 km/s’dir ancak ışık bile kurtulamaz.
kara delikler maddeleri yuttukça olay ufku genişler ve kara deliğin çekim gücü artar.
kara delik doğrudan gözlemlenemez çünkü yukarıda da bahsettiğim gibi olay ufkuna giren ışık bile kurtulamaz ve kara deliğe çarpan fotonlar gözümüze ulaşamaz. peki bize kara deliğin fotoğrafı diye gösterdikleri şey ne? kara deliğin yaptığı ışıma. (bkz: hawking radyasyonu)
devamını gör...
bir kara deliğin etrafındaki hiçbir șeyin kaçamadığı sınır.
devamını gör...
evrenin neresine bakarsak bakalım muhakkak bir olay gözlemleyebiliriz. atomlardan alt parçacıklarına, nötronuna protonuna, bunların birbirleriyle ilişkilerinden galaksilere vs. bir sürü olay sayabiliriz. her yerde mutlaka bir olay gözlemlenebiliyor.

kara deliklerin merkezleri hariç.

kara deliğin merkezine bakmayı bilmediğimiz bir okyanusun ortasında olmak gibi düşünelim. ufuk çizgisine baktığımız zaman, bulunduğumuz noktadan ötürü bir sınırlama görürüz. tecrübemiz, bilgimiz ve algılarımız dünyanin ufuk çizgisinin ötesinde de devam ettiğini söylüyor. biz o sırada gözlemlemesek bile, o ufuk çizgisinin ötesinde de olaylar oluyor. işte, kara deliklerdeki olay ufku da tam olarak budur. evrene baktığımız zaman, ötesini göremediğimiz, ve ötesinde herhangi bir olayın olduğuna emin olamadığımız bir sınır çizgisinden bahsediyoruz. şöyle bir örnek vermek gerekirse, ışıktan bile daha hızlı bir şekilde, sabit bir yöne doğru yola çıktığımızı düşünelim. o kadar hızlı gidiyoruz ki, 1 saniye içinde andromeda'ya vardık. milyonlarca yıl, bu şekilde seyahat ettiğimizi ve yönümüzü hiç değiştirmedeğimizi varsayalım. diyelim ki, en son gördüğümüz objeyi 1000 sene önce gördük. yani kendisi çok geride kaldı. ileri baktığımız zaman pek bir şey yok. devam ediyoruz gitmeye. 1 milyon yıl daha gittik, hala hiçbir obje ile karşılaşmadık. evrenin sonuna mı geldik yoksa? mümkün değil. evreni biz genişlettik. bizim gittiğimiz kadarı ile evren genişledi. ancak aynı şeyi, kara delikler için söyleyemeyiz. zira bildiğimiz ve gözlemleyebildiğimiz hali ile herhangi bir olayın olamayacağı bir ufuk var. o ufuktan sonrası tam bir bilinmezlik. boşluk, hiçlik ve her şey. biz gözlemleyemiyoruz diye orada hiçbir şey yok anlamı taşımıyor. ancak bu, orada birtakım olayların olduğu anlamına da gelmiyor. orası her şeyin olduğu ve hiçbir şeyin olmadığı nokta. ve orada varlığın ve yokluğun, hiçliğin ve her şeyin bir anlamı yok.
devamını gör...
bir kara delikte olay ufku, ışık ve maddenin artık kaçamadığı bölgeyi sınırlayan kuşağa denir. olay ufku, herhangi bir fiziksel incelemede bulunamadığımız bir uzay parçasıdır. ne olay ufkundan ötesini bilinen yasalarla açıklama olanağı vardır, ne de orada ne olup bittiğini bilmenin bir yolu vardır.
bir yüzeyi olmadığından; çok uygunsuz bir tanım olan ' kara delik yüzeyi ' de diyebiliriz efem..
devamını gör...
kara deliklerin etrafında bulunan ve bir kez içine düşüldüğünde bir daha geri dönülemeyeceğini düşündüğümüz sınır.

kara delikler, kütle çekimsel güçleri sınırsız ya da sonsuz olan cisimler değil. bir kara deliğin olay ufkunun hemen dışında sağlam kalmak mümkün ama olay ufkundan içeriye düşmeye başladığınızda bundan kaçabilmenizin tek bir yolu var: ışıktan hızlı hareket etmek. bu da -en azından bildiğimiz kadarıyla- mümkün değil.

bir kara deliğin olay ufku civarında neler oluyor, buradaki yapı nasıl ortaya çıkıyor? basitçe anlatmaya çalışayım.

olay ufkunun hemen dışında biriken maddelere birikim diski diyoruz. bunlar kara deliğin etrafına nasıl yığılıyor?

diyelim ki kara deliğe doğru yaklaşan bir gaz kütlesi var. bu kütle kara deliğe yaklaşır yaklaşmaz olay ufkundan içeriye düşmez. önce, kütle çekim etkisi nedeniyle kara deliğe yaklaştıkça hızlanır, ondan uzaklaştıkça yavaşlar. tipik bir yörünge hareketine benzer bu hareket. yine diyelim ki, kara deliğe yaklaşan tek gaz kütlesi bu değil. başka bazı yönlerden de farklı gaz kütleleri geliyor. bu gaz bulutları birbirleriyle çarpışabilir ve kinetik enerji kaybı yaşarlar. enerji kaybeden bulutların hızı düşer. hızı düşen bulutlar kara delikten fazla uzaklaşamamaya başlar ve onun etrafında eliptik bir yörüngeye yerleşir.

her yönden gelen bu gaz bulutları arasında kaos ve çarpışma ortamı sürekli olarak devam eder. gaz bulutları arasındaki çarpışmalar ne kadar çok olursa, hız kaybı da o kadar sık yaşanır. hız düştükçe yörüngeler eliptik olmaktan çıkarak daireselleşmeye başlar. bu sırada enerji vardan yok olmayacağı için, kaybedilen kinetik enerji, ısı enerjisine dönüşür. birikmekte olan gaz kütlelerinin sıcaklığı gittikçe yükselir. şimdi artık kara deliğin etrafında dairesel yörüngede dolanan sıcak bir bulutumuz var.

gaz bulutlarının iç kesimleri kara deliğe daha yakın olduğundan, tıpkı yörünge hareketinde olduğu gibi, daha hızlı hareket eder. bunun neticesi, iç kısımdaki gazla dış kısımdaki gaz arasında ortaya çıkan sürtünme kuvvetleri ve enerji kayıplarıdır. iç kısımdaki gazlar bu etkiler nedeniyle gittikçe daha küçük yörüngelere otururlar. işte birikim diski dediğimiz şey budur.

birikim diski orada öylece kalır mı?

diskteki madde gittikçe ısındığı ve yörünge büyüklüğünü değiştirdiği için, diskin toplam açısal momentumu sürekli olarak diske yeniden dağılır (çünkü korunumlu bir fiziksel özelliktir.) bahsi geçen madde viskozitesi nedeniyle spiral bir hal alır yavaş yavaş ve gittikçe küçülen yörüngelerin bir sonucu olarak kara deliğe doğru hızla düşmeye başlar. işte bundan geri dönüş yoktur. bu noktadan sonra parlak, sıcak madde görünmez olur ve karanlık bir görüntü ortaya çıkar. işte bu noktaya olay ufku deriz.

***

kaçış hızı ya da kurtulma hızı olarak adlandırdığımız bir özellik var. kısaca uzaydaki bir cisim üzerinden kurtulup uzaya çıkabilmek için gereken hız limiti olarak tanımlanabilir. örneğin saniyede yaklaşık 11,2 kilometre hıza sahipseniz, dünya yüzeyinden kurtulup uzaya çıkabilirsiniz. ancak kara deliklerde bu sınır ışık hızıdır. bu yüzden olay ufkundan ışık bile kaçamaz denir ki bunu çoğunuz duymuştur mutlaka. buna rağmen kara deliklerden de madde kaçışı olabilir. bunun için (bkz: hawking radyasyonu)

***

2019 yılında olay ufkunun fotoğrafını çekmeyi başardık.

kullanıcı tarafından yüklenmiş görsel
(görsel, forbes. com'dan alıntıdır.)

aslında fotoğrafta gördüğümüz ortada bulunan karanlık "şey" kara deliğin kendisi değil "gölgesi" çünkü onu doğrudan görme şansımız yok. etrafındaki birikim diski ise tam da modellemelere uygun şekilde yakalanmış. bu fotoğrafın çekilebilmesi için dünya boyutlarında bir teleskop gerekirdi. böyle bir teleskobu doğrudan inşa etmek mümkün değil. bu nedenle dünyanın çeşitli bölgelerindeki teleskoplar ile tek bir teleskop gibi çalışan bir ağ kuruldu ve böylece bu efsanevi fotoğrafı yakalama şansını elde ettik.

bu fotoğraf, messier 87 adlı galaksinin merkezindeki süper kütleli kara deliğin olay ufkuna ait. ilerleyen zamanlarda kendi galaksimizdekinin de bir fotoğrafını çekmek için çalışmalar sürüyor.

galaksimizdeki kara delikle ilgili bilgi için (bkz: sagittarius a)
devamını gör...

bu başlığa tanım girmek için olabilirsiniz.

zaten üye iseniz giriş yapabilirsiniz.

"olay ufku" ile benzer başlıklar

normal sözlük'ü kullanarak 3. parti dahil tarayıcı çerezlerinin kullanımına izin vermektesiniz. Daha detaylı bilgi için çerez ve gizlilik politikamıza bakabilirsiniz.

online yazar listesini görmek için lütfen giriş yapın.
zaman tüneli köftehor rehberi portakal normal radyo kütüphane kulüpler renk modu online yazarlar puan tablosu yönetim kadrosu istatistikler iletişim